Ochrona socjalna zawodników sportów olimpijskich w Polsce. Raport techniczny w ramach projektu SOPROS

1. Ochrona socjalna sportowców olimpijskich w Polsce

1.1 Ramy instytucjonalne

Polski system sportowy charakteryzuje się dużym stopniem biurokratyzacji, gdzie silną rolę regulacyjną odgrywa państwo (Camy, Clijsen, Madella & Pilkington 2004). Centralnym organem odpowiedzialnym za regulację sektora jest podmiot odpowiedzialny za kulturę fizyczną, którym w 2025 jest Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT). MSiT w dużym stopniu odpowiada za stan sektora, nadzorując związki sportowe, współfinansując infrastrukturę sportową czy finansując ogólnopolskie programy. Podstawę prawną funkcjonowania systemu sportowego stanowi Ustawa o Sporcie z 2010 roku (Henry, 2009).

W Polsce jednostki samorządu terytorialnego (województwa, powiaty, gminy) odgrywają istotną rolę w systemie, odpowiadając głównie za infrastrukturę oraz rozwój sportu – w tym powszechnego, szczególnie dzieci i młodzieży (tworzenie warunków do rozwoju sportu). Finansowanie i podejmowanie decyzji na tym poziomie ma jednak często charakter reaktywny, a nie strategiczny.

Ważnymi podmiotami w rozwoju sportu, szczególnie wyczynowego, są Polskie Związki Sportowe (PZS), odpowiedzialne za rozwój swoich dyscyplin. Te podmioty są w większość w znacznym stopniu finansowane publicznie. Kluby sportowe mogą funkcjonować m.in. jako stowarzyszenia, w tym jako uczniowskie kluby sportowe przy szkołach jako komercyjne podmioty działające w formie spółek (szczególnie w klubach w dyscyplinach zespołowych, występujących w ligach zawodowych). Ekosystem ten uzupełniają związki stowarzyszeń takie jak Akademicki Związek Sportowy, Szkolny Zespół Sportowy czy Ludowe Zespoły Sportowe, zrzeszające kluby działające w określonych środowiskach. Podmiotami wykonawczymi w części projektów MSiT jest Instytut Sportu i fundacja Orły Sportu. Dodatkowo, sport jest promowanych w ramach niektórych instytucji publicznych, jak np. Wojsku Polskim.

1.2 Ogólne informacje o krajowym systemie opieki społecznej

Polska posiada mieszany system opieki społecznej, w którym świadczenia uzależnione są od zatrudnienia, obywatelstwa oraz miejsca zamieszkania. System zabezpieczenia społecznego składa się z kilku filarów, obejmujących m.in. ubezpieczenia społeczne i system pomocy społecznej, świadczenia dla bezrobotnych, system ubezpieczenia zdrowotnego oraz świadczenia rodzinne (Siemieńska i Domaradzka, 2020).

Za realizację polityki społecznej odpowiadają przede wszystkim centralne instytucje publiczne. Kluczową rolę pełni Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), który zarządza wypłatą emerytur, rent z tytułu niezdolności do pracy oraz zasiłków chorobowych – wspólnie określanych jako pieniężne świadczenia ubezpieczenia społecznego. Usługi opieki zdrowotnej, w tym finansowane z ubezpieczenia zdrowotnego, realizowane są przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), który zapewnia dostęp do świadczeń medycznych osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem. Istotnymi podmiotami w systemie są także Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), która obsługuje ubezpieczenie społeczne rolników, oraz Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, odpowiedzialne za świadczenia dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne i programy pomocy społecznej. Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) gromadzą i inwestują środki w ramach tzw. „drugiego filara” systemu emerytalnego, natomiast Pracownicze Programy Emerytalne tworzą „trzeci filar”, którego celem jest akumulacja dodatkowego dochodu na okres emerytalny (Siemieńska i Domaradzka, 2020).

Polityka społeczna w Polsce mierzy się z wieloma wyzwaniami, z których jednym z najpoważniejszych jest niekorzystny trend demograficzny, szczególnie niski wskaźnik dzietności (Siemieńska i Domaradzka, 2020). W odpowiedzi na ten problem kolejne rządy wdrażały różnorodne polityki pronatalistyczne, głównie w formie bezpośrednich świadczeń pieniężnych – przede wszystkim program „Rodzina 500+” (wprowadzony w 2016 roku przez rząd Zjednoczonej Prawicy), który został rozszerzony do poziomu 800+ w roku 2024. Nowym programem wspierającym rodziny jest także wprowadzony w 2024 roku „Aktywny Rodzic”, który wspiera rodziców dzieci w wieku od 12 do 36 miesięcy w godzeniu obowiązków rodzicielskich z pracą zawodową. Dostępny jest również obowiązkowy, płatny urlop macierzyński (20 tygodni) oraz dobrowolny urlop rodzicielski (32 tygodnie), a także ulga podatkowa na dziecko. Mimo tych działań, polityki te nie przyniosły trwałego odwrócenia tendencji demograficznych.

Zatrudnienie stanowi kolejny kluczowy obszar wyzwań w krajowym systemie opieki społecznej. Spodziewany spadek udziału osób aktywnych zawodowo (współczynnik aktywności ekonomicznej osób w wieku 15-89 lat ma wynieść 58,5% w 2025 roku – GUS, 2025a) pogłębia dodatkowo relatywnie niski wiek emerytalny w porównaniu z krajami UE (Siemieńska i Domaradzka, 2020). Poprzedni rząd Zjednoczonej Prawicy obniżył wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Niski udział osób w wieku 65-69 lat na rynku pracy oraz wczesne przechodzenie na emeryturę (tylko 12% tej grupy było aktywnych zawodowo w 2025 roku – GUS, 2025b) dodatkowo zwiększają presję na system emerytalny, w którym, wedle prognoz, wysokość emerytur będzie relatywnie niska w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia (Sawulski, Magda i Lewandowski, 2019).

1.3 Ogólne przepisy prawa socjalnego

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi system ochrony socjalnej w Polsce są:

• Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (1998), obejmująca m.in. ochronę zdrowia, macierzyństwo, chorobę oraz świadczenia emerytalne,
• Kodeks pracy (1974), regulujący prawa i obowiązki pracowników,
• Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (2004), dotycząca dostępu do opieki zdrowotnej,
• Ustawa o świadczeniach rodzinnych (2003),
• Ustawa o obronie Ojczyzny (2022), odnosząca się do personelu wojskowego.
• Ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia (2025),

Powyższe regulacje określają zasady uprawnień oraz zakres świadczeń z tytułu emerytur, opieki zdrowotnej, choroby, macierzyństwa, niepełnosprawności, bezrobocia oraz świadczeń rodzinnych.

1.4 Krajowe tradycje i specyfika

Sportowcy w Polsce są postrzegani jako amatorzy, których wspiera się poprzez systemy stypendialne, funkcjonujące od lat 80-ty XX wieku. Stypendia sportowe były formą wynagrodzenia za uprawianie sportu, wpisującymi się w ideę olimpijską dla sportowca-amatora (Kuczkowski, 2021). Świadczenia te funkcjonują zarówno na poziomie krajowym (stypendia ministerialne), jak i lokalnym (gminnym, powiatowym, wojewódzkim). Stypendia finansują też podmioty prywatne (sponsorzy) i kluby (stowarzyszenia, spółki). Na poziomie krajowym (MSiT) ich zasady są jasno zdefiniowane, na poziomie lokalnym – to JST ma decyzyjność dotyczącą zasad przyznawania stypendiów i ich warunków. Stypendia są świadczeniami materialnymi, które mają wspierać sportowca w trenowaniu i startowaniu, ale otrzymuje się je za osiągnięte wyniki (Kuczkowski, 2021). W założeniu – są świadczeniem „motywującym”, nie stanowiącym alternatywy do stosunku pracy.

Istotnym aktorem w kontekście kariery sportowców wyczynowych w dyscyplinach olimpijskich jest wojsko. Sportowcy funkcjonowali już wcześniej w strukturach wojskowych, w pięciu zespołach sportowych, które w 2021 zostały scentralizowane w ramach Centralnego Wojskowego Zespołu Sportowego (CWZS). Celem tego zespołu jest zwiększenie efektywności zarządzania sportem wyczynowym w wojsku oraz wykorzystanie pełnego potencjału żołnierzy‑sportowców. W praktyce dla sportowców oznacza to możliwość kontynuowania kariery sportowej w strukturach wojska. Sportowcy są żołnierzami, reprezentują wojsko w ramach zawodów międzynarodowych przeznaczonych dla wojska. Promują też wojsko zawodowe w społeczeństwie. Po zakończeniu kariery sportowej – mogą kontynuować rozwój w strukturze wojska. W zamian – mają możliwość przygotowań i udziału w zawodach cywilnych, jednocześnie otrzymując wszystkie benefity przynależne żołnierzom. Po stworzeniu zespołu tylko przez krótki czas funkcjonowała do niego otwarta rekrutacja, nie ma też określonych kryteriów gwarantujących wejście do CWZS a dostanie się do niego jest bardzo trudne. Obecnie w ramach CWZS funkcjonuje około 220 żołnierzy, głównie z dyscyplin indywidualnych, powiązanych z wojskiem m.in. lekkoatletyki, pływania, kajakarstwa, wioślarstwa, strzelectwa czy sportów walki. Członkowie CWZS stanowią trzon kadry olimpijskiej w Polsce.

W polskim sporcie nie istnieje silna tradycja negocjacji zbiorowych ani działalności związków zawodowych sportowców. W Polsce funkcjonują jedynie cztery związki zawodowe zrzeszające sportowców (Polski Związek Piłkarzy, Związek Zawodowy Koszykarzy, Stowarzyszenie Zawodników Hokeja na Lodzie, Stowarzyszenie Kolarzy Zawodowych w Polsce), przy czym tylko dwa (PZP i ZZK) wykazują regularną aktywność.

Brak zaangażowania aktywnych sportowców czy ich reprezentantów w polityki krajowe może wynikać z: kontroli nad sportowcami, którą mają PZS; brakiem chęci zrzeszania się i niskim zaangażowaniem obywatelskim sportowców; brakiem tradycji do zrzeszania się pracowników w Polsce; brakiem regulacji umożliwiających sportowcom realny wpływ na podejmowane decyzje na szczeblu ministerstwa i samych PZS. Przy części PZS działają komisje zawodnicze, jednak nie są one organami formalnie uczestniczącymi w podejmowaniu decyzji a raczej – mają najwyżej rolę konsultacyjną. Niedodefiniowane są też zwykle sposoby i kryteria wyboru zawodników do tych komisji. Podobnie konsultowane są polityki organów centralnych (MSiT), gdzie do ewentualnego zaangażowania w konsultacje sportowcy wybierani są odgórnie.

1.5 Ustawodawstwo dotyczące sportu i sportowców

Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie sektora sportu w Polsce jest Ustawa o Sporcie z 2010 roku. Określa ona m.in. zasady przyznawania stypendiów sportowych, rolę związków sportowych oraz warunki uczestnictwa w kadrach narodowych. W Polsce system (ministerialnych) stypendiów sportowych oparty jest przede wszystkim na wynikach – przyznanie świadczenia zależy od aktualnych osiągnięć sportowych na arenie międzynarodowej i statusu reprezentanta kraju (członka kadry narodowej). Wysokość stypendium jest bezpośrednio powiązana z poziomem osiągniętego sukcesu – każdy poziom sukcesu odpowiada określonej wartości finansowej. Stypendia przyznawane są na okres jednego lub dwóch lat, w zależności od osiągnięcia sportowego. Niewywiązywanie się z obowiązków realizacji procesu treningowego może skutkować pozbawieniem świadczenia.

System stypendiów ma charakter włączający – te same rodzaje stypendiów są dostępne zarówno dla sportowców pełnosprawnych, jak i osób z niepełnosprawnościami, przy czym ocena odbywa się w ramach odpowiednich kategorii rywalizacji. Od 2020 roku istnieje również dodatkowy rodzaj stypendium dla członków kadr narodowych, którzy – mimo statusu reprezentanta – nie osiągnęli zakładanych wyników. Świadczenia te przyznawane są uznaniowo przez Ministra Sportu i Turystyki. Osobne programy stypendialne powstały także z myślą o młodych sportowcach, aby wspierać ich rozwój we wcześniejszych etapach kariery (również wprowadzone w 2020 roku).

W 2025 roku miesięczna wysokość ministerialnych stypendiów sportowych waha się od 1726 zł do 15222 zł brutto. Dla porównania, minimalne wynagrodzenie w Polsce w 2025 roku wynosi 4666 zł. Od 2025 roku wysokość stypendiów została powiązana z wysokością płacy minimalnej, co zapewnia coroczną waloryzację. Według danych z 2022 roku, w Polsce z ministerialnych stypendiów korzystało ok. 1200 sportowców. Ich ewidencja nie jest publikowana.

Znaczącą rolę w systemie stypendialnym pełnią związki sportowe – to one mogą składać wnioski o przyznanie stypendiów, o ich zawieszenie lub cofnięcie.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać i finansować własne programy stypendiów sportowych oraz nagrody i wyróżnienia za osiągnięcia sportowe. Na podstawie ustawy o sporcie (2010), rada sportu danej jednostki przyjmuje uchwałę, która określa szczegółowe zasady i procedury przyznawania i cofania stypendiów, typy oraz wysokość stypendiów, nagród i wyróżnień. Uwzględnia się przy tym znaczenie danej dyscypliny sportu dla społeczności lokalnej oraz konkretne osiągnięcia zawodnika. Samorząd decyduje, kto może ubiegać się o stypendium i na jakich zasadach.

Sportowcy otrzymujący stypendia sportowe są uznawani za stypendystów w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Z tego względu stypendyści opłacają składki na ubezpieczenie zdrowotne, o ile nie posiadają innego tytułu do ubezpieczenia. Podlegają również obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe), chyba że są objęci ubezpieczeniem z innego tytułu. Nie podlegają natomiast ubezpieczeniu chorobowemu – ani obowiązkowemu, ani dobrowolnemu. Okres pobierania stypendium wlicza się do okresów zatrudnienia w świetle ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, co wpływa na nabywanie uprawnień związanych z zatrudnieniem.

1.6 Dziecko i rodzina

Polska oferuje kilka świadczeń prorodzinnych wspierających rodziców w wychowywaniu dzieci, również dla sportowców wyczynowych i ich rodziny, niezależnie od ich statusu zatrudnienia. Jednym z kluczowych instrumentów jest świadczenie „800+”, czyli powszechne miesięczne wsparcie w wysokości 800 zł na każde dziecko do 18. roku życia, bez względu na dochód rodziny. Polityka ta, wcześniej znana jako „500+” (świadczenie w wysokości 500 zł, podniesione w 2024 roku do 800 zł) ma szeroki zasięg, w 2024 złożono w jej ramach wnioski na 5,3 miliona dzieci.

Oprócz tego świadczenia funkcjonują także bardziej ukierunkowane formy wsparcia. Ustawa „Aktywny Rodzic”, wprowadzona w 2024 roku, przewiduje miesięczne świadczenia w wysokości od 500 zł do 1900 zł dla dzieci w wieku od 12 do 35 miesięcy. Konkretna kwota zależy od statusu zawodowego rodziców. Dla rodziców, którzy nie kwalifikują się do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego, dostępne jest alternatywne świadczenie rodzicielskie w wysokości 1000 zł miesięcznie przez 52 tygodnie.

Dodatkowo dostępny jest dochodowy zasiłek rodzinny, którego wysokość waha się od 95 zł do 135 zł miesięcznie na dziecko, w zależności od jego wieku.

1.7 Macierzyństwo i ojcostwo

Sportowcy zatrudnieni jako żołnierze zawodowi korzystają z pełnych praw związanych z macierzyństwem i ojcostwem, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy z 1974 roku. Uprawnienia te obejmują:

• 20 tygodni urlopu macierzyńskiego (z czego 14 tygodni jest obowiązkowych dla matki, a 9 tygodni może zostać przeniesione na drugiego rodzica),
• 2 tygodnie urlopu ojcowskiego,
• do 41 tygodni urlopu rodzicielskiego, który może być wykorzystany przez oboje rodziców — przy czym część tego urlopu jest zarezerwowana wyłącznie dla każdego z nich.

Urlop macierzyński i rodzicielski jest wyższy w przypadku urodzenia większej liczby dzieci.

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko w okresie objętym ubezpieczeniem chorobowym lub w okresie urlopu wychowawczego. Za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje on w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku. Za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wysokości 70% podstawy wymiaru składek. Alternatywnie, możliwe jest złożenie wniosku umożliwiającego otrzymanie zasiłku za dwa okresy w wysokości 81,5% podstawy. Podstawa wymiaru składek zależy od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za okres ostatnich 12 miesięcy.

W przypadku sportowców prowadzących działalność gospodarczą, aby mieć prawo do zasiłku, musza oni opłacać dobrowolną składkę chorobową. Kwota zasiłku zależy od zadeklarowanej podstawy wymiaru składek.

W przypadku kobiet-sportowców, które są członkiniami kadry narodowej i otrzymują ministerialne stypendia sportowe przewidziano specjalne wsparcie w okresie macierzyństwa. Zawodniczki te zachowują prawo do pełnego stypendium na czas ciąży, a przez kolejne 6 miesięcy po porodzie otrzymują 50% stypendium.

1.8 Bezrobocie

Podstawowe świadczenie w przypadku bezrobocia to zasiłek dla bezrobotnych. Jednym z warunków otrzymania zasiłku jest posiadanie statusu osoby bezrobotnej. Status osoby bezrobotnej ułatwia poszukiwanie pracy, a osoba ze statusem ma opłacane ubezpieczenie zdrowotne. Stypendyście sportowemu, nawet w przypadku niskich dochodów, nie przysługuje status osoby bezrobotnej.

Zasiłek dla bezrobotnych przysługuje tylko osobie, która w ciągu 18 miesięcy przed rejestracją przepracowała co najmniej 365 dni i osiągała przynajmniej minimalne wynagrodzenie. Co więcej, pracodawca musiał odprowadzać składkę na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy (Ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia). Są od tej sytuacji wyjątki, ale nie dotyczą stypendium sportowego. Wysokość zasiłku zależy od stażu pracy i długości pobierania świadczenia. Zasiłek można pobierać od 6 do 12 miesięcy, w zależności od miejsca zamieszkania.

W Polsce okres pobierania stypendium sportowego nie zalicza się zatem do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania prawa do zasiłku dla bezrobotnych (Ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia). Sportowiec, po zakończeniu stypendium sportowego, może jednak mieć prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli przykładowo w tym okresie prowadził działalność gospodarczą, był zatrudniony na umowę o pracę czy umowę-zlecenie.

Inaczej wygląda sytuacja zawodników służących w CWZS, którzy korzystają z bardziej kompleksowej ochrony w przypadku utraty pracy. Po zakończeniu służby przysługuje im odprawa uzależniona od stażu służby oraz wysokości ostatniego wynagrodzenia — pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów dotyczących długości służby. Przez okres do roku po odejściu ze służby mogą otrzymywać comiesięczne świadczenie odpowiadające ich dotychczasowej podstawowej pensji. Dodatkowo mają prawo do świadczeń takich jak ekwiwalent za urlop, zwrot kosztów relokacji czy roczne premie. W efekcie system wojskowy zapewnia znacznie większą stabilność finansową i wsparcie instytucjonalne po zakończeniu kariery sportowej.

1.9 Ochrona zdrowia

Sportowcy otrzymujący stypendia sportowe muszą być objęci ubezpieczeniem zdrowotnym, co w praktyce oznacza konieczność opłacania składek na Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), o ile nie posiadają innego tytułu do ubezpieczenia (np. z tytułu zatrudnienia, statusu studenta). Stypendysta nieubezpieczony na innej podstawie zostaje objęty ubezpieczeniem obowiązkowo. Zapewnia to dostęp do publicznego systemu opieki zdrowotnej, obejmującego m.in.:

• wizyty u lekarzy rodzinnych i specjalistów,
• diagnostykę, hospitalizację i leczenie,
• rehabilitację leczniczą,
• szczepienia ochronne,
• ograniczone świadczenia stomatologiczne,
• dostęp do sprzętu ortopedycznego przepisywanego przez specjalistów.

Zawodnicy w CWZS korzystają z szerokiego pakietu opieki zdrowotnej, tego samego, który przysługuje innym żołnierzom. Obejmuje on pełną opiekę medyczną, hospitalizację, podstawową opiekę stomatologiczną, refundację leków, profilaktykę zdrowotną, sprzęt ortopedyczny oraz rehabilitację.

Pozostali sportowcy, w tym osoby samozatrudnione, studenci i uczniowie, mają dostęp do publicznej opieki zdrowotnej pod warunkiem aktywnego opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne lub bycia objętymi ubezpieczeniem przez instytucje edukacyjne.

Ograniczeniem obecnego systemu jest brak objęcia sportowców-stypendystów ubezpieczeniem chorobowym. Stypendysta sportowy nie jest obowiązkowo ani dobrowolnie objęty tym ubezpieczeniem. Oznacza to, że stypendyści nie są chronieni w przypadku czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Wyklucza to również prawo do świadczeń takich jak zasiłek macierzyński, chyba że posiadają inny tytuł do ubezpieczenia.

1.10 Wypadki przy pracy

Stypendyści sportowi podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu w ramach systemu ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie są jednocześnie objęci ubezpieczeniem z innego tytułu (np. jako studenci czy pracownicy). Ubezpieczenie to zapewnia ochronę finansową i świadczenia w przypadku wypadku związanego z wykonywaną działalnością sportową lub choroby zawodowej.

Uprawnienia wynikające z tego ubezpieczenia obejmują m.in.:

• odszkodowanie za czasowe lub trwałe uszczerbki na zdrowiu,
• pokrycie kosztów leczenia i rehabilitacji,
• prawo do renty z tytułu wypadku przy pracy w przypadku długotrwałej niezdolności do pracy.

W przypadku, gdy niezdolność do pracy jest bezpośrednim skutkiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługują także świadczenia chorobowe z tytułu wypadku, wypłacane w wysokości 100% podstawy wymiaru przez cały okres niezdolności do pracy potwierdzony zaświadczeniem lekarskim (Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). Co istotne, stypendyści sportowi nie są objęci ubezpieczeniem chorobowym, co oznacza, że nie przysługuje im zasiłek chorobowy, chyba że niezdolność do pracy wynika z wypadku lub choroby zawodowej.

Z kolei zawodowi żołnierze, w tym ci pełniący służbę w CWZS, objęci są odrębnym i szerszym systemem ochrony, uregulowanym w ustawie o obronie Ojczyzny (2022). W przypadku wypadku lub choroby związanej ze służbą, która prowadzi do trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, żołnierzom przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Mają oni też zapewniony pełny dostęp do bezpłatnych usług medycznych i rehabilitacyjnych. Ochrona ta obowiązuje nie tylko podczas aktywnej służby, ale w razie potrzeby może być kontynuowana także po zakończeniu służby — w przypadku, gdy skutki zdrowotne pojawią się w późniejszym okresie w związku z wcześniejszymi obowiązkami służbowymi.

1.11 Świadczenia chorobowe

Sportowcy otrzymujący stypendia sportowe nie są objęci ubezpieczeniem chorobowym, ponieważ nie jest ono dla nich ani obowiązkowe, ani dobrowolnie dostępne. W związku z tym nie przysługuje im standardowy zasiłek chorobowy, chyba że ich niezdolność do pracy wynika bezpośrednio z zarejestrowanego wypadku przy pracy lub choroby zawodowej – wówczas obowiązują świadczenia chorobowe z tytułu wypadku (opisane w części Wypadki przy pracy).

W przypadkach, gdy zawodnik spełnia warunki uprawniające do tych świadczeń, zasiłek chorobowy z tytułu wypadku przysługuje:

• do 182 dni,
• lub do 270 dni w przypadku ciąży,
• w wysokości 100% podstawy wymiaru świadczenia.

Jeśli po tym okresie sportowiec nadal nie jest zdolny do pracy, ale istnieją rokowania na poprawę stanu zdrowia, może otrzymać tzw. świadczenie rehabilitacyjne – również w wysokości 100% – na okres do 12 miesięcy. Warunkiem jest posiadanie aktualnego zaświadczenia lekarskiego oraz odpowiedniej dokumentacji medycznej od lekarza prowadzącego.

Byli żołnierze, którzy zakończyli służbę wojskową, mogą uzyskać prawo do zasiłku chorobowego po zakończeniu służby, o ile ich niezdolność do pracy spełnia jedno z poniższych kryteriów:

• trwa nieprzerwanie co najmniej 30 dni po zakończeniu służby,
• rozpoczyna się w ciągu 14 dni od zakończenia służby,
• występuje w ciągu 3 miesięcy od zakończenia służby i jest spowodowana chorobą zakaźną o długim okresie inkubacji lub innym schorzeniem o opóźnionych objawach.

Taki system zapewnia, że byli sportowcy-wojskowi zachowują dostęp do zabezpieczenia dochodu w przypadku choroby, zwłaszcza gdy ich stan zdrowia ma związek ze służbą wojskową – co stanowi poziom ochrony niedostępny dla stypendystów sportowych.

1.12 Niezdolność do pracy i niepełnosprawność

W przypadku sportowców wyczynowych w Polsce, którzy otrzymują stypendia z Ministerstwa Sportu i Turystyki (MSiT), okres pobierania stypendium jest zaliczany jako okres składkowy na potrzeby emerytalne i rentowe (Ustawa o Sporcie 2010). Oznacza to, że w zależności od historii dochodów oraz długości okresów składkowych sportowiec może uzyskać prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, częściowej lub całkowitej.

Sportowcy pełniący służbę wojskową korzystają z szerszej ochrony. Jeśli niepełnosprawność powstała w wyniku urazów lub chorób związanych ze służbą, przysługuje im prawo do wojskowej renty inwalidzkiej. Co istotne, uprawnienie to może zostać przyznane nawet do trzech lat po zakończeniu służby, pod warunkiem jednoznacznego powiązania stanu zdrowia z wcześniejszymi obowiązkami wojskowymi.

1.13 Świadczenia dla osób pozostałych przy życiu (ocalonych)

W przypadku śmierci sportowca pełniącego służbę wojskową, jeśli zgon nastąpił w związku ze służbą, członkom najbliższej rodziny – w tym małżonkowi, dzieciom lub rodzicom – przysługuje wojskowa renta rodzinna. Wysokość świadczenia wynosi od 50% do 100% podstawowego wynagrodzenia zmarłego. Osoba, która pokryła koszty pogrzebu, otrzymuje dodatkowo jednorazowy zasiłek pogrzebowy w wysokości 4000 zł.

W przypadku sportowców ubezpieczonych w powszechnym systemie emerytalnym (ZUS), członkom rodziny może przysługiwać renta rodzinna, pod warunkiem, że zmarły spełniał kryteria do otrzymania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Wysokość świadczenia zależy od liczby osób uprawnionych (między 85 a 95%).

W tym systemie również przysługuje zasiłek pogrzebowy w wysokości 4000 zł.

1.14 Świadczenia emerytalne

Polski system emerytalny przewiduje możliwość przejścia na emeryturę:

• dla kobiet od 60. roku życia,
• dla mężczyzn od 65. roku życia, pod warunkiem, że spełniony zostanie minimalny okres składkowy: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Aby otrzymać minimalną gwarantowaną emeryturę, należy wykazać wymagany staż ubezpieczeniowy. W 2024 roku minimalna miesięczna emerytura wynosiła 1780,96 zł dla osób, które nie miały prawa do wyższych świadczeń z innych źródeł (Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 lutego 2025 r.).

Sportowcom pobierającym stypendia MSiT okres otrzymywania stypendium wlicza się do stażu składkowego na potrzeby emerytury, co pozwala im nabywać uprawnienia emerytalne, o ile opłacane były składki emerytalne.

Sportowcy pełniący służbę w CWZS mogą korzystać z alternatywnego systemu emerytalnego dla żołnierzy zawodowych. W tym systemie:

• po 25 latach służby żołnierz nabywa prawo do emerytury w wysokości 60% ostatniego uposażenia zasadniczego,
• za każdy kolejny rok służby dodaje się 3%,
• maksymalna wysokość emerytury wynosi 75% podstawy wymiaru.

Sportowcy, którzy nie są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (np. osoby prowadzące działalność gospodarczą), muszą samodzielnie odprowadzać składki na ubezpieczenie emerytalne, aby uzyskać w przyszłości prawo do świadczeń emerytalnych. Brak systematycznych składek wyklucza ich z systemu emerytalnego lub znacznie obniża przyszłe świadczenia.

1.15 Dochód minimalny

W Polsce nie istnieje mechanizm dochodu minimalnego przeznaczony specjalnie dla sportowców wyczynowych. Przepisy dotyczące płacy minimalnej nie mają zastosowania do stypendiów sportowych. Najniższy próg ministerialnego stypendium sportowego – ustalony na poziomie 1726 zł miesięcznie w 2025 roku – jest znacznie niższy od krajowej płacy minimalnej, która w tym samym roku wynosi 4666 zł (Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 20 grudnia 2024 r. w sprawie stypendiów sportowych). Zdecydowana większość stypendiów sportowych wypłacanych przez JST również znajduje się poniżej płacy minimalnej .

1.16 Ustawowa ochrona i uprawnienia sportowców wyczynowych

Zakres ustawowych uprawnień dostępnych dla sportowców wyczynowych w Polsce zależy od ich statusu zawodowego i prawnego. Obywatele i osoby zamieszkałe w Polsce, które są zarejestrowane i objęte ubezpieczeniem, mają prawo do świadczeń z systemu opieki społecznej oraz dostępu do publicznej opieki zdrowotnej.

Sportowcy zatrudnieni na podstawie formalnych umów o pracę (co w sporcie wyczynowym zdarza się rzadko) są objęci ochroną wynikającą z Kodeksu pracy (1974) i korzystają z pełni praw pracowniczych, w tym z zasiłku chorobowego oraz macierzyńskiego.

Sportowcy pełniący służbę wojskową (w CWZS) są objęci kompleksową ochroną systemu wojskowego, która zapewnia im m.in. świadczenia emerytalne, opiekę zdrowotną, wypadkową.

Z kolei stypendyści sportowi opłacają składki na ubezpieczenie zdrowotne, wypadkowe i emerytalno-rentowe, jednak nie są objęci ubezpieczeniem chorobowym – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. To ogranicza ich dostęp do świadczeń takich jak zasiłek chorobowy czy zasiłek macierzyński.

W praktyce, prawa do świadczeń socjalny sportowca mogą się zbiegać, ponieważ jedna osoba może jednocześnie pełnić kilka ról — być uczniem, studentem, żołnierzem, stypendystą sportowym czy osobą samozatrudnioną. Możliwe jest też otrzymywanie w tym samym okresie kilku stypendiów sportowych. Prowadzi to do złożonych sytuacji prawnych i różnorodnych, często niejednolitych uprawnień w zakresie ochrony socjalnej.

1.17 Specjalne rozwiązania dla sportowców wyczynowych

W Polsce funkcjonuje kilka mechanizmów ochrony socjalnej stworzonych specjalnie z myślą o sportowcach wyczynowych. Kobiety będące członkiniami kadry narodowej mają prawo do pełnego stypendium sportowego przez cały okres ciąży oraz do 50% tego świadczenia przez sześć miesięcy po porodzie. Nowelizacja przepisów, uchwalona w 2024 roku (która w lipcu 2025 roku oczekuje na ocenę Trybunału Konstytucyjnego o zgodności jej zapisów z Konstytucją) przewiduje wydłużenie wypłaty świadczenia po porodzie do 12 miesięcy, przy stawce wynoszącej 81,5% pierwotnej kwoty stypendium, a także objęcie analogiczną ochroną sportowców otrzymujących stypendia samorządowe (Prezydent.pl, 2024; Ministerstwo Sportu i Turystyki, 2024).

Zgodnie z art. 38 ustawy o sporcie z 2010 roku, wszyscy członkowie kadr narodowych oraz zawodnicy uczestniczący w zawodach organizowanych przez Polskie Związki Sportowe muszą być objęci ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW). Za zapewnienie tego ubezpieczenia odpowiadają kluby sportowe, z którymi zawodnik jest związany, a w przypadku członków kadry narodowej odpowiedni Polski Związek Sportowy.

Instrumentem ochrony socjalnej jest tzw. świadczenie olimpijskie (potocznie nazywane „emeryturą olimpijską”). Na mocy ustawy o sporcie (2010), przysługuje ono sportowcom, którzy reprezentowali Polskę i zdobyli co najmniej jeden medal na Igrzyskach Olimpijskich (lub ich odpowiedniku dla osób z niepełnosprawnościami). Świadczenie to jest wypłacane po ukończeniu 40. roku życia, po zakończeniu kariery sportowej i spełnieniu dodatkowych kryteriów formalnych. W 2025 roku wysokość świadczenia olimpijskiego wynosi ok. 5000 zł brutto miesięcznie i jest obliczana w oparciu o kwotę bazową stosowaną przy wynagrodzeniach w służbie cywilnej.

1.18 Działania innych podmiotów

Poza Ministerstwem Sportu i Turystyki, wojskiem oraz jednostkami samorządu terytorialnego, różne inne instytucje również odgrywają uzupełniającą rolę w systemie wsparcia sportowców wyczynowych w Polsce.

Niektóre polskie związki sportowe, m.in. Polski Związek Lekkiej Atletyki (PZLA) oraz Polski Związek Żeglarski (PZŻ), oferują dodatkową pomoc w postaci funduszy interwencyjnych oraz współpracy z prywatnymi placówkami medycznymi. Budżety tych funduszy interwencyjnych są jednak niskie. Programy te mają na celu reagowanie na nagłe sytuacje zdrowotne i krótkoterminowe kryzysy, które wykraczają poza zakres publicznego systemu ochrony.

Niektóre spółki pełnią funkcję sponsorów, oferując wsparcie finansowe oraz dostęp do infrastruktury sportowej wybranym sportowcom. Działają też organizacje pozarządowe, które przyznają własne stypendia, zwłaszcza młodym, rozwijającym się zawodnikom, by wesprzeć ich w dalszym rozwoju kariery.

Choć niewiele klubów sportowych zatrudnia zawodników w formalnym sensie, część z nich oferuje stypendia sportowe lub kontrakty promocyjne, umożliwiające kontynuowanie aktywności sportowej.

W dyscyplinach olimpijskich istotną rolę pełnią kluby akademickie, które oferują stypendia sportowe i warunki szkoleniowe najlepszym zawodnikom. Kluby te zazwyczaj współpracują z uczelniami wyższymi, które z kolei mogą zapewniać sportowcom:

• status studenta,
• własne stypendia sportowe i socjalne,
• dostęp do zakwaterowania akademickiego.

Choć te działania mogą dostarczać istotnego wsparcia, mają one charakter uzupełniający i nie zastępują potrzeby systemowej, ustawowej ochrony socjalnej dla sportowców wyczynowych.

1.19 Wnioski i rekomendacje

System ochrony socjalnej sportowców olimpijskich w Polsce pozostaje rozproszony i uzależniony od bieżących wyników sportowych. Główna forma wsparcia to stypendia ministerialne, które mają motywować sportowca, ale nie zapewniają mu dostatecznej ochrony. W zakładanej nowelizacji Ustawy o Sporcie ideą wydaje się wybiórcze rozszerzanie ochrony socjalnej sportowców w ramach stypendiów. Zdaje się to rozwiązaniem doraźnym, gdyż wciąż dostęp stypendystów świadczeń będzie gorszy niż u pracowników – a przede wszystkim ich status jest niepewny i krótkotrwały.

Zakres ochrony i uprawnień sportowców znacznie różni się w zależności od instytucjonalnego powiązania sportowca. Najszerszym i najbardziej usystematyzowanym wsparciem objęci są sportowcy wojskowi (CWZS), podczas gdy inni mają do dyspozycji znacznie mniej rozbudowane mechanizmy.

Choć ostatnie reformy przyniosły pewne usprawnienia — m.in. poszerzenie dostępu do stypendiów ministerialnych oraz wzmocnienie ochrony socjalnej dla zawodniczek w ciąży — wciąż istnieją istotne luki, takie jak:

• krótkookresowy i doraźny charakter umów stypendialnych,
• brak objęcia stypendystów ubezpieczeniem chorobowym,

W związku z tym konieczne jest dalsze wzmocnienie ochrony socjalnej sportowców wyczynowych, z uwzględnieniem ich specyficznych warunków kariery, ograniczonego czasu aktywności zawodowej i wysokiego ryzyka zdrowotnego.

2. Dobre i złe praktyki

2.1 Mocne strony

Struktura wojskowa (CWZS) stanowi model integracji sportu wyczynowego z kompleksowym systemem ochrony socjalnej. Sportowcy-wojskowi korzystają z takich samych praw jak inni żołnierze zawodowi. Osoby te mają również możliwość kontynuowania (i rozwoju) kariery zawodowej w armii po zakończeniu aktywności sportowej.

Od 2021 roku poszerzono pulę sportowców uprawnionych do stypendiów ministerialnych (a co za tym idzie- do ubezpieczeń społecznych) o juniorów osiągających wyniki na arenie międzynarodowej.

Indeksacja stypendiów ministerialnych do poziomu płacy minimalnej (wprowadzona w 2024 roku) wzmocniła wartość finansową dla sportowców osiągających wysokie wyniki.

Obowiązek ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) spoczywa na klubie sportowym lub Polskim Związku Sportowym, co zapewnia podstawową ochronę w przypadku urazów podczas rywalizacji.

Sportowcy z niepełnosprawnościami są traktowani na równi w ramach głównego systemu stypendialnego, co sprzyja inkluzywności.

Sportowcy, którzy reprezentowali Polskę i zdobyli co najmniej jeden medal na Igrzyskach Olimpijskich lub ich odpowiedniku dla osób z niepełnosprawnościami, po zakończeniu kariery mają prawo do miesięcznego świadczenia znanego jako „emerytura olimpijska”.

Rośnie wsparcie dla sportowców-studentów, szczególnie dzięki rozwojowi Akademickich Centrów Szkolenia Sportowego (ACSS), które promują łączenie edukacji z karierą sportową.

Niektóre jednostki samorządu terytorialnego wdrażają programy promocyjne i motywacyjne, dopasowane do potrzeb lokalnych sportowców wyczynowych.

2.2 Słabości i luki systemowe

Większość sportowców wyczynowych nie posiada statusu pracownika, co ogranicza ich dostęp do ochrony wynikającej z zatrudnienia – w tym do zasiłków chorobowych, urlopów czy gwarantowanej ciągłości dochodu.

Stypendia sportowe mają charakter krótkoterminowy i są ściśle powiązane z aktualnymi wynikami sportowymi, co czyni te dochody (a co za tym idzie – ochronę socjalną) niestabilnymi i trudnymi do przewidzenia. Stypendia sportowe w swoim charakterze nie są stworzone do ochrony socjalnej sportowców. Co więcej, może okazać się, że prowadzą do braku tej ochrony w czasie, gdy jest najbardziej potrzebna (kontuzja, choroba zawodowa, regres formy, utrata źródła dochodu, ojcostwo).

Brak objęcia stypendystów ubezpieczeniem chorobowym stanowi poważną lukę, szczególnie w kontekście kontuzji, przewlekłych problemów zdrowotnych oraz ochrony w okresie macierzyństwa.

Poruszanie się po systemie ochrony socjalnej jest utrudnione z powodu istnienia wielu rozproszonych źródeł wsparcia (tytułów do świadczeń), często o różnych kryteriach kwalifikacyjnych.

Wsparcie w procesie przejścia do życia zawodowego po zakończeniu kariery sportowej jest minimalne – brakuje długofalowego planowania, doradztwa zawodowego i narzędzi wspierających reintegrację zawodową byłych sportowców.

Bibliografia

• Camy, J., Clijsen, L., Madella, A., & Pilkington, A. (2004). Improving employment in the field of sport in Europe through vocational training (Vocasport Project). Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury.
• Główny Urząd Statystyczny. (2025a). Pracujący, bezrobotni i bierni zawodowo – wyniki wstępne Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (stan na 25.02.2025 r.).
• Główny Urząd Statystyczny. (2025b). Raport SDG – Cel 8: Wzrost gospodarczy i godna praca. Pozyskano 4 lipca 2025.
• Henry, I. (2009). Sport governance, organizational change and sports policy in the member states of the European Union. 東北大学大学院教育学研究科教育ネットワークセンター年報, 9.
• Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 lutego 2025 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń.
• Kuczkowski, P. (2021). Stypendium sportowe dla zawodników ustanowione i finansowane przez gminy w orzecznictwie sądów administracyjnych – zagadnienia wybrane. Roczniki Administracji i Prawa, 1(XXI), 61-74.
• Ministerstwo Sportu i Turystyki. (2018). Kodeks Dobrego Zarządzania dla Polskich Związków Sportowych. https://www.gov.pl/attachment/7a10bf6d-1dfc-4cfb-add0-9702786b1daa
• Ministerstwo Sportu i Turystyki. (2024). Nowelizacja ustawy o sporcie przyjęta przez Sejm – Ministerstwo Sportu i Turystyki – Portal Gov.pl. Pozyskano 4 sierpnia 2025, z https://www.gov.pl/web/sport
• Ministerstwo Sportu i Turystyki. (2024). Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 20 grudnia 2024 r. w sprawie stypendiów sportowych. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001968/O/D20241968.pdf
• Nowelizacja ustawy o sporcie. (2025). Projekt nieopublikowany, złożony do Trybunału Konstytucyjnego.
• Prezydent.pl. (2024). Nowelizacja ustawy o sporcie skierowana do TK. Pozyskano 4 sierpnia 2025, z https://www.prezydent.pl/
• Sawulski, J., Magda, I., & Lewandowski, P. (2019). Will the Polish pension system go bankrupt? IBS Policy Paper.
• Siemieńska, R., & Domaradzka, A. (2020). Politics of welfare. The Polish welfare system in the first decades of the 21st century. W: S. Blum, J. Kuhlmann & K. Schubert (red.), Routledge Handbook of European Welfare Systems (s. 349-363). Routledge.
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998 nr 137, poz. 887).
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 nr 99, poz. 1001).
• Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz.U. 2010 nr 127, poz. 857).
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24, poz. 141).
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2004 nr 210, poz. 2135).
• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2003 nr 228, poz. 2255).
• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. 2025, poz. 257).
• Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. 2022, poz. 655).
• Ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. 2025, poz. 620).