Wpływ społeczny (social impact) to szersze korzyści dla społeczeństwa, w tym przypadku będące rezultatem sportu wyczynowego – sukcesów, wielkich imprez czy oddziaływania rozpoznawalnych zawodników.
Środowisko sportowe i politycy powszechnie odnoszą się do szerokich korzyści społecznych będących pochodną sportu wyczynowego, aby uzasadnić publiczne wydatki w tym obszarze. Rzadko jednak jesteśmy świadkami konkretnej dyskusji na temat tego, co właściwie zmienia sport wyczynowy. Ogranicza to między innymi jakość polityk, które zakładają wykorzystanie sportu wyczynowego jako narzędzia zmiany społecznej. Trudno też mówić o konkretnych efektach społecznych będących rezultatem inwestycji w sport wyczynowy, jeśli się nie próbuje ich nawet zdefiniować (i pomierzyć).
Można tu wymienić kilka pytań, które pomagają zrozumieć to wyzwanie:
- Czy sportowcy odnoszący sukcesy na Igrzyskach Olimpijskich rzeczywiście inspirują wcześniej nieaktywne dzieci i młodzież do wyższej aktywności fizycznej albo zapisywania się do klubów sportowych?
- Czy sportowcy wyczynowi rzeczywiście są wzorem dla innych i do czego (pozytywnego) ich inspirują?
- Jakie konkretnie korzyści będą efektem goszczenia dużej imprezy sportowej w kraju (np. Igrzysk Europejskich) i czy jest to opłacalna droga do osiągnięcia tych korzyści?
W fundacji Institute for Sport Governance, w ramach międzynarodowego projektu Athletes 4 Society szukamy odpowiedzi na pytania o to, jakie korzyści społeczne mogą być efektem sportu wyczynowego i jak efektywnie wykorzystać potencjał sportu wyczynowego. Koordynatorem tego projektu jest Uniwersytet Vrije w Brukseli. We wcześniejszych pracach zespołu badaczy z z tej uczelni opracowano model umożliwiający zobrazowanie potencjalnych pozytywnych (i negatywnych) efektów społecznych sportu wyczynowego, który nazwano MESSI (opisałem go tutaj).
Model MESSI stanowi wstęp do myślenia o tym, jak można wykorzystać sport wyczynowy w politykach i programach kierowanych na efekty społeczne i publiczną wartość. Projekt Athletes 4 Society pogłębia natomiast zrozumienie potencjału budowania publicznej wartości przez jednego z aktorów sportu wyczynowego: sportowców dyscyplin olimpijskich rywalizujących na wysokim poziomie. To lepsze zrozumienie ma się dokonać poprzez zebranie opinii różnych interesariuszy, analizę dotychczasowych działań i budowanie rekomendacji, jak sportowcy poprzez swoją inspirującą rolę społeczną mogą przynosić wartość publiczną.
Publiczna wartość sportu to coś formalnie bardzo obecnego w myśleniu o sporcie przez prawodawcę w Polsce, nawet jeżeli niewidocznego w samych politykach. Przykładowo, w Ustawie o Sporcie jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanowić warunki i tryb finansowania zadania własnego, mającego na celu tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sportu, wskazując w uchwale cel publiczny z zakresu sportu, który ta jednostka zamierza osiągnąć.
Rozwój myślenia o wpływie społecznym sportu wyczynowego w Polsce
W Polsce widać coraz wyraźniejsze zainteresowanie wykorzystaniem wpływu społecznego sportu wyczynowego, niestety nie wśród wszystkich podmiotów. Przykładowo, w swoich raportach dotyczących sponsoringu Orlen i Tarczyński wskazują cele społeczne, które chcą osiągać poprzez sponsoring sportu wyczynowego. Korporacje regularnie wykorzystują wizerunek sportowców wyczynowych do pokazania swoich działań społecznych np. Program Dobra Drużyna PZU, mający na celu promocję aktywności fizycznej dzieci, korzysta z wizerunku sponsorowanej przez PZU Igi Świątek.
Pojedyncze organizacje społeczne mają też programy, w których starają się skorzystać w potencjału sportowców do osiągnięcia jakiejś konkretnej zmiany społecznej.
Fundacja Otylii Jędrzejczak realizuje program Mistrzynie w Szkołach, poprzez który znane zawodniczki promują aktywność fizyczną wśród uczennic szkół średnich. Fundacja LOTTO realizuje program Kumulacja Aktywności (już 10 edycję), w którym sportowcy lokalnie wdrażają autorskie programy z zakresu upowszechniania sportu.
Przykład wykorzystania wpływu społecznego sportu wyczynowego
W 2022 roku POLADA (Polska Agencja Antydopingowa) organizowała II edycję imprezy biegowej „Biegam z czystą przyjemnością”. Impreza odbywa się podczas „Play True Day” promowanego przez WADA. Głównymi partnerami wydarzenia były WADA, fundacja Wychowanie przez Sport, Stadion Śląski, media publiczne a partnerami honorowymi: Ministerstwo Sportu i Turystyki, Polski Komitet Olimpijski i Polski Komitet Paraolimpijski.
W „Biegam z czystą przyjemnością” sportowcy pełnią rolę ambasadorów imprezy, a ich wizerunek jest wykorzystywany w oficjalnych działaniach promocyjnych. Dzielą się również swoimi historiami i stanowiskiem odnośnie dopingu na swoich osobistych kontach w mediach społecznościowych. Praktyka wpisuje się w funkcję sportowca jako wzoru do naśladowania.
Projekt ma na celu podniesienie świadomości na temat dopingu w społeczeństwie. Organizacja imprezy biegowej daje POLADA możliwość promocji informacji o dopingu wśród szerszego społeczeństwa. Sportowcy odgrywają dużą rolę w budowaniu zasięgu imprezy i jej pozytywnego odbioru.
POLADA koncentruje się na dopingu w sporcie wyczynowym. Prawdziwym problemem społecznym w Polsce jest jednak doping wśród amatorów, zwłaszcza w fitness i kulturystyce. Zajmowanie się tym tematem wykracza poza bezpośrednie zadania POLADA (formalnie zajmuje się tym GIS).
Ogólniejszą słabością podobnych programów w Polsce jest brak ich ewaluacji i refleksji nad ich wpływem (nie wiadomo, czy realnie osiągają założone cele). Często też nie mają dodefiniowanych celów, co uniemożliwia analizę ich efektywności. Zakładają czasami też górnolotne cele, które nie są osiągalne z wykorzystaniem założonych narzędzi.
O projekcie Athletes 4 Society
Projekt Athletes 4 Society Project: Empowering the public value of sport through athletes as role models („Zawodnicy dla społeczeństwa: wzmacnianie publicznej wartości sportu poprzez wykorzystanie zawodników jako wzorów”) jest finansowany z grantu Erasmus+ Sport Collaborative Partnership.
Celem projektu jest inspirowanie, wspieranie i stymulowanie organizacji sportowych do podnoszenia publicznej wartości sportu. Ma się to odbywać w szczególności poprzez ułatwienie organizacjom sportowym (i podmiotom wpływającym na te organizacje) opracowywania polityk/kampanii/programów, które skutecznie wykorzystują sportowców w celu uzyskania pozytywnego wpływu na społeczeństwo.
Koordynatorem projektu jest Uniwersytet Vrije w Brukseli, organizacja będąca liderem w myśleniu o publicznej wartości ze sportu wyczynowego. Niektóre z innych organizacji będącymi parterami w projekcie są: Uniwersytet w Utrechcie, Bilendi, Czeski Komitet Olimpijski czy Instytut Badawczy Sportu Olimpijskiego w Finlandii.
Więcej o projekcie w języku angielskim można przeczytać w poniższym linku:
https://saso.research.vub.be/athletes-4-society
O badaniu wpływu społecznego sportu
Jednym z celów operacyjnych w projekcie jest zrozumienie aktualnego postrzegania społecznego wpływu sportu i identyfikacji dobrych praktyk w tym zakresie w krajach partnerskich, w tym – w Polsce. Taką analizę przeprowadzono już w projekcie w odniesieniu do opinii społeczeństwa względem sportu wyczynowego (na reprezentatywnej próbie mieszkańców z krajów instytucji, które uczestniczą w projekcie).
W drugim kroku dysponowaliśmy ankietę wśród przedstawicieli związków sportowych i sportowców olimpijskich z krajów partnerskich. Badania, prowadzone wśród sportowców i przedstawicieli związków sportowych jako głównych interesariuszy, skupiają się na wielowymiarowej analizie polityk/programów/kampanii dotyczących „wykorzystania” sportowców jako wzorów dla społeczeństwa. Związki i sportowcy opisują w niej swoje dotychczasowe działania, odbiór podobnych działań i definiują ich potencjalne szanse. Nie są to pytania „sprawdzające” a raczej opisujące:
- Percepcję bycia wzorem dla społeczeństwa przez zawodników i – co obejmuje ta rola;
- Chęci do rozwoju i uczestnictwa w programach zakładających rolę sportowca jako wzoru społecznego;
- Wyzwań odnośnie rozwoju i angażowaniu w programy zakładające wykorzystanie sportowca w roli wzoru społecznego.
Wyniki tych analiz przedstawimy w trakcie konferencji Athletes 4 Society, którą organizujemy 13 września 2022 w Warszawie.