Jak wygląda status pracy sportowców dyscyplin olimpijskich i warunki ich pracy w krajach europejskich? Czym charakteryzują się systemy funkcjonujące w różnych regionach czy krajach Europy? Jaką rolę, w odniesieniu do zatrudnienia, odgrywają poszczególne podmioty w poszczególnych krajach (np. ministerstwa, krajowe komitety olimpijskie czy związki sportowe)?
Książkę, będącą pierwszym rezultatem projektu EMPLOYS można pobrać poniżej:
Raport charakteryzuje systemy pracy i opieki socjalnej sportowców olimpijskich. Zidentyfikowaliśmy cztery rodzaje podmiotów w odniesieniu do sportu wyczynowego, których rola w tym systemie jest analizowana: 1) podmioty specyficznie koncentrujące się na sporcie wyczynowym, 2) inne podmioty publiczne, które nie zajmują się specyficznie sportem wyczynowym (np. wojsko), 3) krajowe komitety olimpijskie i 4) związki sportowe (tu jako przykład wykorzystaliśmy krajowe lekkoatletyczne związki sportowe). Analiza na poziomie krajowym odbywała się w odniesieniu do:
- krajowej struktury i uwarunkowań sportu wyczynowego
- stosunku pracy zawodników
- wynagrodzenia (i innych benefitów)
- czasu pracy
- bezpieczeństwa pracy i zdrowia
- opieki socjalnej
- udziału (w procesach decyzyjnych) i siły negocjacyjnej
Raport zawiera szczegółowe zestawienia dotyczące 29 państw europejskich, w tym 27 państw członkowskich UE oraz Norwegii i Wielkiej Brytanii, z podziałem na regiony. W tej publikacji jestem autorem rozdziału dotyczącego Europy Wschodniej. W Europie Wschodniej obserwujemy, że na potrzeby analizy niezbędne jest bardzo szerokie rozumienie „pracy” sportowców. W krajach Europy Wschodniej duży wpływ na charakterystykę stanu i zaangażowania w „pracę” sportowców wśród poszczególnych organizacji w systemie sportowym ma przede wszystkim rola, którą odgrywa ministerstwo i krajowy komitet olimpijski. W niektórych krajach istotną rolę odgrywają też specyficzne organizacje krajowe: wojsko czy resorty sportowe w Czechach czy na Słowacji. Ogólniej – zawodnicy nie mają statusu pracowników (oprócz wojska) a relacje z takimi podmiotami, jak ministerstwa, krajowe komitety olimpijskie czy związki sportowe opierają się na umowach stypendialnych.
Projekt EMPLOYS jest finansowany w ramach programu Erasmus+ Partnership Collaborations. Koordynatorem jest Niemiecki Uniwersytet Sportowy w Kolonii, a ja reprezentuję w nim fundację Institute for Sport Governance.
Więcej o dotychczas zrealizowanych działaniach wewnątrz projektu EMPLOYS można przeczytać na stronie Niemieckiego Uniwersytetu Sportowego w Kolonii:
Celem projektu EMPLOYS jest dostarczenie podmiotom zarządzającym sportem, krajowym prawodawcom i Unii Europejskiej opartych na dowodach informacji na temat pracy w sporcie, aby poprawić dobre rządzenie/zarządzanie w stosunkach pracy sportowców w sportach olimpijskich w Europie.
Dlaczego w ogóle interesować się zatrudnieniem sportowców?
Organizacja pracy i stosunków pracy są centralnym zagadnieniem polityki społecznej, ale dotykają też fundamentalnych kwestii porządku politycznego i prawnego społeczeństwa. Ten obszar działalności charakteryzuje się generalnie układami zbiorowymi, ale także powództwami i sporami pomiędzy pracodawcami i pracownikami oraz ich przedstawicielami. O ile stosunki pracy zostały szczegółowo zbadane pod kątem ogólnej struktury relacji pracodawca-pracownik, o tyle brak jest dostępnych informacji i opracowań konkretnie dla obszaru stosunków pracy w sporcie.
W kontekście dużej liczby osób aktywnie uprawiających sport, znacznego udziału sportu w produkcie krajowym brutto, ale także ze względu na znaczenie społeczne i dynamikę sportu, jest to istotna luka badawcza. Ta luka jest istotna zarówno z perspektywy polityki społecznej, jak i badań naukowych specyficznie w dziedzinie sportu. Jest to tym widoczniejsze, że właśnie w Europie zakłada się, że w sektorze sportu pracuje około 800 tys. pełnoetatowych pracowników.
W związku z transnarodowością zawodów sportowych, ale także w wyniku rozwijającego się wspólnego rynku europejskiego stosunki pracy w sporcie nabrały większego wpływu na Europę. Stąd też oprócz różnych krajowych standardów tworzenia polityki w sporcie należy wziąć pod uwagę rozwój transnarodowy i ponadnarodowy. Według aktualnych badań sport stanowi bowiem 2,12% produktu krajowego brutto w UE, wynoszącego około 280 miliardów euro.
Sektor sportowy a dobre rządzenie
Myślenie o pracy w sporcie olimpijskim dynamicznie się zmienia. Obrazuje to decyzja niemieckiego Federalnego Urzędu Antymonopolowego (Bundeskartellamt) o konieczności zbadania „Reguły 40” (Rule 40) MKOL czy szersza dyskusja o ograniczeniach reklamowania się przez sportowców. W Polsce w mediach „Reguła 40” nie budzi zainteresowania, ale regularnie pojawiają się historie sportowców olimpijskich, dotykające zagadnienia opieki socjalnej i wynagrodzenia sportowców.
Jednym z oczekiwań, które w ostatnim czasie jest coraz częściej podnoszone przez opinię publiczną, jest to, że zorganizowany sport powinien spełniać kryteria dobrego rządzenia / zarządzania. Wiąże się to z wskazaniem, aby związki sportowe dostosowywały swoje statuty i regulacje, ale także swoje działania i procedury, zgodnie z zdefiniowanymi, nie tylko etycznymi, normami. Jednocześnie oczekuje się, że określone normy i standardy będą stanowić podstawę procesów zarządzania sportowymi organizacjami. To właśnie te kryteria dobrego rządzenia i ich wdrażanie m. in. w związkach sportowych są przedmiotem tego badania. W państwach UE zorganizowany (olimpijski) sport stanowi – w zależności specyfik krajowych – w dużej mierze niezależny, samorządny i pozapaństwowy sektor, w którym aktorzy publiczni (jak ministerstwa) zazwyczaj interweniują w ograniczonym zakresie.
Z drugiej strony, odkąd (zorganizowany) sport zwiększył swoją komercjalizację rządy krajowe czy federalne w coraz większym stopniu kwestionują autonomiczny status sportu. Podczas gdy organizacje sportowe bronią swojej autonomii i wskazują na specyficzne cechy sektora sportowego, władze publiczne wywierają większy wpływ na organizacje sportowe, próbując je regulować. Pod tym względem politykę sportową można opisać jako ciągły rozwój, od sieci prawie niemal samorządnej, autonomicznej do sieci wielopodmiotowej, która jest podstawową cechą jego charakterystyki.
Specyficzne cele projektu EMPLOYS o zatrudnieniu sportowców
Projekt koncentruje się wokół trzech konkretnych celów, które odnoszą się do zrozumienia, oceny i doskonalenia aktualnego stanu.
Powyższa publikacja odnosi się do celu „zrozumienia”. Publikacja jest chęcią poznania prawnej i społeczno-politycznej sytuacji olimpijczyków w różnych kontekstach narodowych 29 państw Europy (członków UE oraz Wielkiej Brytanii i Norwegii). Ten cel ma charakter empiryczny i służy zbudowaniu bazy dla kolejnych etapów projektu.
Opierając się na tych badaniach, projekt ma na celu w swoim drugim etapie ocenę obecnych praktyk w kontekstach krajowych i UE, na podstawie zasad dobrego zarządzania. Wymaga to sformułowania powszechnie obowiązujących i powszechnie akceptowanych zasad dobrego zarządzania w stosunkach pracy, na podstawie których można dokonać oceny aktualnych praktyk w kontekstach krajowych i na poziomie UE . Ta część projektu dotyczy standardów i obejmuje podejście normatywne. Na bazie narzędzia zostanie przeprowadzona ewaluacja dobrego rządzenia w obszarze zatrudnienia sportowców. Dobre rządzenie jest rozumiane jako szerokie pojęcie działań politycznych, prawnych i zarządczych podejmowanych przez aktorów sportowych i publicznych.
Ostatnia część projektu ma na celu poprawę dobrego rządzenia w odniesieniu do stosunków pracy olimpijczyków. Odnosi się to do praktycznego, politycznego wymiaru projektu. Na podstawie zidentyfikowanych przykładów najlepszych praktyk formułowane są zalecenia dotyczące polityk. Zalecenia te uwzględniają zarówno uwarunkowania krajowe, jak i przyszłą rolę Unii Europejskiej w sporcie olimpijskim. Ponadto zostaną opracowane i omówione opcje wzmocnionej współpracy między organizacjami działającymi w dziedzinie sportu.
Łącznie cele te dostarczają niedostępnej aktualnie wiedzy na temat sytuacji zawodowej i zatrudnienia sportowców dyscyplin olimpijskich. Opierając się na wynikach analizy, można ocenić obecne praktyki, pokazać szanse i ograniczenia w różnych kontekstach krajowych, a także z perspektywy UE, a wreszcie poprawić dobre rządzenie odnośnie pracy olimpijczyków.
W ramach projektu EMPLOYS przeprowadziliśmy w Warszawie konferencję, koncentrującą się na zatrudnieniu zawodników sportów olimpijskich w Polsce. Tu można zapoznać się z relacją.