Już w piątek w trakcie Kongresu CSR i ESG w sporcie na stadionie Cracovii zaprezentuję najnowsze wyniki analizy odpowiedzialności klubów PKO BP Ekstraklasy.
W tym sezonie po raz pierwszy przeanalizowaliśmy również odpowiedzialność finansową, czy też zrównoważoną sytuację (i zarządzanie) finansową klubów.
Dlaczego analizujemy odpowiedzialność finansową klubów?
Kluby sportowe są szczególnie narażone na nieodpowiedzialne zarządzanie finansami. Z czego to wynika? Po pierwsze, dla wielu właścicieli (i interesariuszy) liczy się przede wszystkim wynik sportowy. Po drugie, wynik finansowy jest powiązany z rezultatem sportowym, którego przewidywalność jest ograniczona. Po trzecie, motywy właścicieli klubów sportowych mogą ograniczać zainteresowanie „zdrowym” zarządzaniem finansami klubu.
Kluby piłkarskie w Polsce bywają pod specjalną ochroną. Pomimo swojej trudnej sytuacji finansowej, która dla przedsiębiorstwa w innej branży oznaczałyby upadłość, trwają, współfinansowane są z pieniędzy publicznych. Wynika to z postrzegania ich jako posiadające szczególną wartość dla właścicieli czy partnerów, w tym miast.
Wielu tych problemów można było uniknąć. Przykładem instrumentu, który powinien prowadzić do bardziej odpowiedzialnego zarządzania finansami jest presja interesariuszy (w tym kibiców), dla której potrzebują oni jasnych danych.
Co stoi za odpowiedzialnością finansową klubów?
Odpowiedzialność finansowa w tej analizie odnosi się to takiego zarządzania, które jest zrównoważone (nie generuje nadmiernych ryzyk).
Ewolucja pojęcia i potrzeba
Najbardziej znane regulacje dotyczące zrównoważonych finansów w sporcie to nieaktualnie już finansowe Fair Play UEFA. Są to regulacje spisane po raz pierwszy w 2009, które w swojej pierwotnej formie miały adresować niezrównoważone (nierównoważone) zarządzanie finansami klubów (rozumiane jako konsekwentne wydawanie więcej, niż się zarabiało).
Łączone było też z zapobieganiem nieuczciwej konkurencji m. in. poprzez ograniczenie wspierania poszczególnych klubów przez krajowe i lokalne podmioty publiczne (ze wspólnego „manifestu” UEFA i Komisji Europejskiej z 2012). Regulacje były pochodnymi tego, że kluby przyciągają inwestorów i inwestycje, które nie są długoterminowe (i ekonomicznie uzasadnione), a ten brak balansu między przychodami a kosztami jest obarczony ryzykiem.
Kryteria były składową procesu licencyjnego UEFA (a więc – europejskich rozgrywek w piłce nożnej). System licencyjny dla klubów powstał jeszcze wcześniej a od sezonu 2004/05 posiadanie licencji stało się warunkiem gry w europejskich pucharach. Wymogi finansowe zawierały zatem mechanizm wdrażania.
Warto jednak podkreślić, że kroki w kierunku zrównoważonego zarządzania finansami klubów podjęto w Europie wcześniej, jeszcze pod koniec XX wieku. Jednym z takich momentów było utworzenie we Francji organu nadzorczego Direction Nationale du Contrôle de Gestion (DNCG) w latach osiemdziesiątych. DNCG otrzymała uprawnienia do monitorowania finansów klubów piłkarskich we Francji i nakładania sankcji, co miało zapobiegać kryzysom finansowym klubów we francuskiej lidze. Kwestie finansowe w kryteriach licencyjnych zaczęto też wcześnie uwzględniać w Niemczech.
W kolejnych latach idea regulacji finansowej w sporcie rozprzestrzeniła się również po serii głośnych upadłości klubów piłkarskich w latach 90. i 2000. Pomysł finansowego fair play zainspirowany był zatem doświadczeniami DNCG i podobnych rozwiązań krajowych. W kolejnej dekadzie również inne dyscypliny i organizacje zaczęły przyjmować podobne regulacje np. koszykarska Euroliga od sezonu 2015/16 wdrożyła własne zasady Financial Fair Play, wiążąc poziom wynagrodzeń zawodników z przychodami klubów.
Również poza Europą istnieją formy kontroli finansów klubów, choć o nieco odmiennych celach. W ligach północnoamerykańskich (NBA, NFL, NHL itp.) już w latach 80. i 90. XX w. wprowadzono salary cap, czyli sztywne limity wynagrodzeń dla drużyn. Ich głównym celem było wyrównanie poziomu rywalizacji sportowej, ale przy okazji ograniczyły one ryzyko nadmiernych wydatków przekraczających możliwości finansowe właścicieli
Czym jest zrównoważone zarządzanie finansami?
Przyglądając się różnym rozwiązaniom można dojść do wniosku, że definicyjnie trudno podsumować zrównoważone zarządzanie finansami. W europejskich ligach zawodowych nacisk w regulacjach przeniesiony jest na rentowność i wypłacalność.
Podsumowując większość wskaźników uwzględnianych do oceny zrównoważonego zarządzania finansami klubów można wymieć ogólne, powszechnie wykorzystywane w analizie biznesu:
- Wynik finansowy – podstawowy wskaźnik rentowności, czyli różnica między przychodami a kosztami klubu (szczególnie w dłuższym terminie)
- Płynność bieżąca i terminowość zobowiązań – nadzorcy sprawdzają, czy klub posiada wystarczające środki na pokrycie bieżących zobowiązań i czy reguluje je na czas.
- Kapitał własny i zadłużenie – analizowana jest struktura finansowania klubu. Pożądane jest, by klub utrzymywał dodatni kapitał własny (aktywa przewyższające zobowiązania).
- Wskaźniki rentowności i efektywności – poza ogólnym wynikiem finansowym, analizowane bywają bardziej szczegółowe miary, takie jak marża netto (zysk netto w stosunku do przychodu) czy wynik operacyjny.
Takim specyficznym branżowym wskaźnikiem dla analizy odpowiedzialnego zarządzania klubów finansowych są natomiast:
Koszty wynagrodzeń w relacji do przychodów – który umożliwia porównanie, jaka część przychodów klubu jest wydawana na płace dla piłkarzy i sztabu (ewentualnie łącznie z kosztami transferów).
Odpowiedzialne zarządzanie finansami polskich klubach PKO BP Ekstraklasy
Problemy będące pochodną niezrównoważonego zarządzania finansami są regularnie widoczne w klubach PKO BP Ekstraklasy, co wyraża się choćby brakiem płynności. Podobne sytuacje są zwykle przyczynkiem do dyskusji dopiero wtedy, gdy stan finansów organizacji jest bardzo trudny. Tymczasem zła sytuacja finansowa wpływa choćby na potencjał do pozytywnego wpływu społecznego klubów. Biorąc pod uwagę skłonność części jednostek samorządu terytorialnego do finansowania klubów, można powiedzieć, że za te wcześniejsze decyzje w klubach płacą bezpośrednio mieszkańcy.
Stąd też w naszej analizie chcemy pokazać, na ile kluby spełniają powszechnie przyjmowane i różnorodne wskaźniki charakteryzujące zrównoważone zarządzanie finansami. Przedstawimy wyniki w prostej tabeli, która może być wstępem do dyskusji (i działań) dotyczących sytuacji finansowej klubów dla szerszego grona ich interesariuszy.
Opis wskaźników w analizie zrównoważonego zarządzania finansami
| Wskaźnik | Definicja wskaźnika | Charakterystyka i znaczenie |
| Dodatni kapitał własny | Dodatki kapitał własny w ostatnim sezonie | Pozytywny kapitał własny oznacza, że wartość aktywów przewyższa wartość zobowiązań, co wskazuje na dodatnie zasoby finansowe netto klubu. Jest to podstawowy wyznacznik jego długoterminowej wypłacalności. |
| Balans finansowy | Przychody z trzech ostatnich lat przynajmniej równe kosztom | Ten miernik pomaga ocenić, czy klub w ujęciu średnioterminowym funkcjonuje na plus, tzn. czy w ostatnich trzech latach jego przychody wystarczyły na pokrycie kosztów. |
| Dodatnie przepływy operacyjne | Dodatnie przepływy operacyjne w przynajmniej dwóch z trzech ostatnich lat | Wskaźnik obrazuje, w jakim stopniu podstawowa działalność klubu (ta powtarzalna – prawa mediowe, sponsoring, bilety, merchandising) regularnie generuje gotówkę. |
| Wskaźnik płynności bieżącej | Aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe > 0,6 | Wskaźnik mierzy zdolność klubu do pokrycia bieżących zobowiązań krótkoterminowych za pomocą majątku obrotowego (przede wszystkim gotówki, należności i zapasów). |
Chcę podziękować ekspertom, którzy pomogli mi zdefiniować wskaźniki, w tym Jakubowi Szlendakowi i Maciejowi Wiśniewskiemu oraz doświadczonemu zespołowi badaczy w naszej analizie odpowiedzialności PKO BP Ekstraklasy Mateuszowi Boczyło, Jakubowi Lichwierowiczowi, Rafałowi Kaszubskiemu i Mateuszowi Przybycinowi.